آیرال خبر- بی خانمان‌هایی که همه‌ی شهر خانه‌شان است و آسمان سقف این خانه. «کارتن خواب» اصطلاحی است که برای این افراد به کار برده می‌شود و کارتن‌خوابی هم شیوه زندگی‌شان. در روز و شب‌هایی که مردم از شدت سرما دندان به دندان می‌سایند، موضوع این هفته از میزگردهای پایگاه خبری شهریار را به این معضل اجتماعی اختصاص داده‌ایم.

این جلسه با حضور سعید نیکوخصلت، عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تبریز، حجت الاسلام والمسلمین احمد حمیدی، معاون فرهنگی و اجتماعی شهردار تبریز، محمدحسین حسن‌زاده، مدیرکل سلامت و امور اجتماعی شهردار تبریز، فرگل صحاف، معاون اجتماعی اداره کل بهزیستی آذربایجان شرقی، دکتر صمد رسول‌زاده، جامعه شناس، رامین نوابی مدیرعامل خیریه فرزندان رحمت تبریز و اصلان‌زاده، مدیر خیریه ندای آرامش برگزار شد که بخش نخست آن را در ادامه می‌خوانید.

در ابتدا نمایی کلی از وضعیت کارتن‌خوابی در تبریز ارائه دهید. آیا می‌توان کارتن‌خوابی را یک معضل اجتماعی در تبریز قلمداد کرد؟

صحاف: سازمان بهزیستی عضو یک کارگروه است که در راس آن کارگروه اجتماعی فرهنگی استانداری است. بهزیستی دبیر این کارگروه است و بقیه ارگان‌ها شامل نیروی انتظامی، دادگستری، شهرداری، اداره کار و امور اجتماعی، بهداشت و درمان، بیمه خدمات درمانی، سازمان تامین اجتماعی، صدا و سیما، هلال احمر، آموزش و پرورش و کمیته امداد اعضای این کارگروه هستند. یک مشارکت جمعی است و متولی به خصوصی ندارد.

کارتن خواب‌ها به چند دسته تقسیم می‌شوند. باید ببینیم منظور معتادین، کودکان کار، افراد بدون سرپناه و بالاخره کدام یک از این موار است و سپس جداسازی و شفاف سازی شود. آذربایجان شرقی به دلیل بافت فرهنگی و اقتصادی موجود، از لحاظ کارتن خواب واقعا در حد صفر است.

با این حال کودکان کار و خیابان در سطح شهر هستند و در ۹ ماه نخست امسال ۷۰ کودک کار شناسایی شده است که این تعداد دارای خانواده هستند. تعدادی از اینها کارتن خواب بوده و در خیابان می‌مانند و دسته دیگری کار می‌کنند و شبها به خانه خود باز می‌گردند. تمام این کودکان برای کسب درآمد در خیابان هستند. اگر بدون خانواده و سرپناه باشند فورا با همکاری شهرداری و نیروی انتظامی به بهزیستی معرفی و پذیرش می‌شوند.

معتادین هم با همکاری شورای عالی مواد مخدر که در استان ما مرکز ماده ۱۶ است ساماندهی می شوند. ولی اینکه بگوییم افرادی بدون سرپناه در شهر ما زندگی می‌کنند چنین آماری نداریم.

با توجه به تنوع حوزه‌های دخیل در این امر فکر نمی‌کنید وجود ارگان مشخصی برای ساماندهی این افراد ضروری باشد؟

نیکوخصلت: متولیان در کشور ما متفاوت بوده و فرهنگ ما هم متفاوت است. در خارج از کشور وقتی یک جریان بزرگ اجتماعی و حزب و … می خواهد برای انتخابات شرکت کند برنامه خود برای بی خانمان‌ها را ارائه می‌دهد و مردم هم بر این اساس رای می دهند.

مثلا در کشور کانادا ماهیانه ۸۰۰ دلار به بی‌خانمان‌ها تخصیص داده می شود که بسیاری از مردم از کمک دولت به این افراد رضایت ندارند. مردم می‌گویند ما کار می‌کنیم و مالیات ما را به این افراد می‌دهند. اکثر این افراد بی‌خانمان هم سلامت جسمانی دارند.

در کشور ما بیشتر این افراد شامل معلولین و معتادان هستند. در آنجا بیرون خوابیدن را یک مرام و مسلک می‌دانند. در کشور ما هم مراکزی به صورت «ان جی او» یا همان سازمان های مردم نهاد و خیران در این خصوص فعالیت دارند.  مثلا در تبریز مرکزی وجود دارد که ۴۰ – ۵۰ نفر سالمند بی‌خانمان بالای ۶۰ و ۶۵ ساله در آن زندگی می‌کنند. این مکان ها هم مستمری بگیر بهزیستی هستند. به اعتقاد من باید مراکزی باشد تا شب‌ها به این افراد غذای گرم داده شود. فضای گرمخانه‌ای برای این افراد باید باشد. وظیفه ماست چنین مراکزی در شهر وجود داشته باشد. در نیویورک سالانه ۴ هزار نفر در سطح شهر می خوابند. مردم ما شریف هستند و خیلی انسانی رفتار می‌کنند و اگر کمی سخت رفتار کنند افراد زیادی در خیابان می خوابند. کاش خانم صحاف آماری از بی‌خانمان‌های تبریز هم ارائه دهند.

صحاف: آمار و عدد دادن خیلی راحت است ولی من می خواهم شمای کلی از موضوع را نشان دهم. وظیفه ما این است که حتی اگر مثل کشورهای جهان اول هم نشد، برای خودمان متناسب با فرهنگ کشور برنامه ریزی داشته باشیم.

بی خانمان‌ها چند دسته هستند. عده ای خود معرف هستند که می‌گویند من مکانی ندارم. از طرفی خدمات اورژانس اجتماعی دائم در سطح شهر حضور دارند و این افراد را شناسایی و جمع آوری می کند. مثلا فردی بود که در یکی از پارک‌های سطح شهر می خوابید. این فرد از خانواده‌های سرشناس تبریزی هم بود که همکار اورژانس دیده بود پتو انداخته و روی نیمکت پارک خوابیده بود. مقاومت کرده و با نیروهای اورژانس اجتماعی هم نمی رفت. می گفت عکس مرا بگیرید و برای همسر و فرزندانم بفرستید تا ببینند من کجا هستم. می خواهم آبروی خانواده ام رو ببرم.

ما برای زنان و دختران آسیب دیده و در معرض آسیب در تمامی سنین بخشی داریم و در خدمت شان هستیم ولی برای نگهداری و پذیرش مرد سالم چیزی نداریم. از دادگستری قاضی کشیک نیمه شب تماس گرفته و می‌گوید این آقا را تا صبح پذیرش کنید تا صبح به موضوع رسیدگی شود. ما مرد سالم  ۴۰  ساله را کجا باید پذیرش کنیم؟ بهزیستی چنین مرکزی  برای نگهداری ندارد.

گرمخانه هم در استان ما برای نگهداری افراد معتاد تعریف شده است. گرمخانه ای نیست که تمامی افرادی که به هر دلیل سرپناه ندارند به آن ارجاع داده شوند. باید تیمی باشد که این افراد را پذیرش کند و سپس مددکاران زبده هر حوزه وجود داشته باشد و آنها را جداسازی کند و سپس نسبت به هر مورد جایی معرفی کند تا ساماندهی شود.

در تهران به چنین محلی «سامان‌سرا» می‌گویند. سامان سراها از سال ۹۳ در تهران راه اندازی شده اند و آنجا از کمیته امداد و بهزیستی و نیروی انتظامی و شهرداری و… عضو وجود دارد. در آنجا مددکاران و کارشناسان ارشد مددکاری و روان شناسی، پزشک، روان پزشک وجود دارد که ۷۲ ساعت فرد را در قرنطینه نگهداری می‌کنند. گزارش اولیه می‌گیرند و سپس فرد ساماندهی می‌شود. در تبریز تنها برای معتادین ۳ مرکز مردانه و ۲ مرکز زنانه با ظرفیت بیش از ۵۰ نفر وجود دارد.

راه اندازی گرمخانه و سامان سرا بر عهده شهرداری گذاشته شده است. شهرداری رئیس کلیه این افراد است و جایی معرفی می‌شود که این افراد آنجا پذیرش اولیه شوند. بقیه ارگان‌ها وظیفه دارند آنجا نیرو داشته باشند و بر اساس مرتبط بودن موضوع آن موارد را ساماندهی کنند.

حسن زاده: بی خانمان‌ها متفاوت هستند. تعدادی از آنها اصلا تبریزی نیستند. تعدادی جوانان و نوجوانانی هستند که از خانه قهر کرده اند.

معتادین متجاهر بخش دیگری هستند که عزم جدی در سطح استان برای شناسایی آنها وجود دارد و امروز آذربایجان شرقی به عنوان الگو در این زمینه مطرح است چرا که تمامی دستگاهها در این مورد نقش آفرینی کرده اند و شهرداری تبریز در ساماندهی و راه اندازی این محل هزینه زیادی متقبل شده است. الان هم هزینه جاری از صفر تا صد بر عهده شهرداری تبریز است. در تبریز هیچکس نمی تواند ببیند یک معتاد متجاهر بیرون مانده و کارتن خواب شود.

افرادی هم مشکل مالی دارند و یا مستاجر هستند و موجر آنها را جواب کرده و بیرون مانده است. شهرداری تبریز بحث‌های ابن سبیل و یا این مستاجرین و هر موردی که بنا به هر دلیل چند شب بیرون می‌مانند را به محض اینکه متوجه می‌شود، از طریق اقامت در مسافرخانه‌هایی که طرف قرارداد هستند ساماندهی می‌کند.

علی رغم اینکه بودجه‌ای نداریم هیچ گونه محدودیت نیز نداریم. هر موردی باشد که نیروی انتظامی و بهزیستی و… بگوید به سازمان های مردم نهاد معرفی می شوند. تعدادی هم هستند که پس از چند شب نگهداری به خیرین شهر معرفی می‌شوند.

خوشبختانه تبریز در خصوص مشکل کارتن خوبی وضعیت خوبی دارد. شاید چند نفر در سطح شهر وجود داشته باشد ولی تمامی این افراد هم رصد می شوند. مثلا موردی بود که شخصی اختلال حواس داشت و حتی نیروی انتظامی نتوانسته بود اون را ببرد که دیدیم امکان پذیر نیست. از طرف خود مردم برای این شخص کیسه خواب خریداری و تحویل داده شد.

باید بگویم بودجه سال ۹۸ شهرداری تبریز فاقد بودجه اجتماعی است. من اگر هزینه می‌کنم، تخلف می‌کنم و با دستگاههای مالی درگیر هستم. از منابع و ردیف های دیگر در این خصوص هزینه می کنیم.

ما باید برای بحث‌های اجتماعی مثل کودکان خیابانی، زنان خیابانی و… بودجه مشخص داشته باشیم. ریالی ردیف اعتباری برای بحث‌های اجتماعی در تبریز وجود ندارد. مثلا معاونت فرهنگی شهرداری اگر موردی باشد می‌گویند از محل فلان مورد برای این موضوع اقدام شود.

سال گذشته نیز در بودجه پیشنهادی شهرداری تبریز این مورد را نوشته بودیم که صفر شده بود. امسال هم می‌گویم تا نگویند ما خبر نداشتیم. سال گذشته پس از تصویب بودجه هم گفتیم و گفتند ما خبر نداشتیم. الان موعد بررسی بودجه است. این رقم در مقابل بودجه شهرداری تبریز چندان نیست اما چه این ردیف بودجه باشد و چه نباشد، شهرداری تبریز پاکترین و سالم ترین شهر از بابت مسائل اجتماعی از جمله کودکان کار، زنان خیابانی و … است.