روزگاری شهرها در تسخیر آدم‌ها بود. روزگاری که فضای شهر برای بچه‌ها اینقدر کوچک نبود و آنها می‌توانستند میدان بازی خود را داشته باشند. بعدترها ولی اتومبیل‌ها آمدند و خیابان‌ها بزرگتر شد. حالا دیگر کوچه‌ها هم کارکرد خیابان پیدا کردند و بساط بازی بچه‌ها جمع شد.
به گزارش آیرال خبر، بساط بازی بچه‌ها جمع شد چون کوچه یا جای چرخ‌های زمخت و زورگوی اتومبیل‌ها بود یا جای پریدن از روی خانه‌های لِی لِی. بعد بچه‌ها به حیاط خانه‌ها پناه بردند تا دور باغچه‌های کوچک بازی کنند و بالا و پایین بپرند. حالا فضا تنگ‌تر شده بود و امپراطوری آنها هم محدودتر.
قصه وقتی غم انگیز تر شد که حیاط‌ها هم کم و کمتر شد و سبک جدیدی از زندگی به نام آپارتمان نشینی آغاز شد. خانه ها قفس‌هایی کوچک با سقف‌هایی کوتاه شد برای کودکانی که دیگر نمی‌توانستند بالا و بالاتر بپرند تا گاه خورشید را به دست بگیرند و گاه ستاره‌ها را.
افزایش یکباره جمعیت در دهه شصت باعث شوک اساسی در شهرسازی شهرهای ایران می‌شود و طرح‌های تفصیلی خیلی سریع منطبق با آمار و اطلاعات سخت و پیچیده‌ی شهرسازی آماده شد. غافل از اینکه در تمام این طرح‌ها انسان‌ها و حضور آنها در فضای شهری فراموش شده و شهرها و خیابان‌ها تنها به عنوان محلی برای گذر نقش ایفا می‌کنند. در دهه‌های گذشته کارکرد اجتماعی و انسانی شهرها فراموش شد و رفته رفته آدم‌ها از یکدیگر دورتر شدند و دیگر شهر محلی برای تبادل نظر و مراوده نبود. کودکان هم از این قاعده مستثنی نبودند و آهسته و بی سر و صدا میدان‌های بازی خود را به نفع چیزی که از آن با عنوان توسعه یاد می‌شد، خالی کردند.
تبریز در تلاش برای نشان «شهر دوستدار کودک»
حالا ولی کارشناسان جوامع بین المللی به این نتیجه رسیده اند که باید دوباره فضای شهرها را به کودکان بازگردانیم تا شهرهای ما تبدیل به «شهر دوستدار کودک» شوند. شهر دوستدار کودک از سال ۱۹۷۰ میلادی پس از بحث توسعه پایدار شهری که بحث‌هایی همچون شهر پایدار و شهر دوستدار کودک مطرح شد، تا اینکه در سال ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ میلادی به صورت برنامه مدون در تمام دنیا مطرح شد تا شهرهایی معرفی شوند که دوستدار کودک بوده و کودکان در آن آرامش داشته باشند.
اکبر رحیمی عضو شورای شهر دوستدار کودک در تبریز با اشاره به پیشینه این طرح می‌گوید: قبل از انقلاب صنعتی ۳ درصد از جمعیت جهان در شهرها زندگی می‌کردند ولی پس از آن و با گسترش صنایع در شهرها، جمعیت شهری افزایش یافته و امروز حدود ۶۰ درصد از جمعیت جهان، ساکن شهرها هستند. ورود صنایع به شهرها در کنار تاثیرات مثبت، نکات منفی نیز به همراه داشت به طوری که با گسترش شهرها و تحت تاثیر قرار دادن فضاهای عمومی شهر هم فضاهای سبز و طبیعت شهرها دور شدند. در شهرها و مخصوصا شهرهای صنتی جهان، اولویت با پیاده بود و امنیت و ایمنی پیاده بر این اساس تامین می‌شد، ورود اتومبیل و آماده سازی شهرها برای اتومبیل ها این آرامش و امنیت را از بین برد و فضاهای عمومی که به نفع مردم و پیاده محور بود به سمت سواره محوری حرکت کرد.
او می‌گوید: در دهه چهل همزمان با آغاز بحث مدرن‌سازی شهرها در ایران، موضوع طرح‌های توسعه شهری هم شکل گرفت و محلات سنتی شهر متاثر از این موضوع شد. محلات سنتی‌ای که پیش از آن کوچه و میدان‌های سنتی و محل تفریح و بازی کودکان بود. وقتی این فضاهای عمومی به نفع سواره برای عبور اتومبیل تغییر کاربری دادند، فضاهای عمومی از بین رفت و کم کم کودکان را به خانه های مسکونی هدایت کرد. حذف حیاط‌ها و آپارتمان نشینی باعث حبس کودکان در خانه‌ها شد.
این استاد دانشگاه تصریح می‌کند: شهرهای ما انسان محور و پیاده مدار نیست بلکه ما در شهرهایمان عموما خیابان هایی داریم که برای عبور خودرو هستند و همیشه هم در آنها تردد خودرو را شاهدیم. بحث محله و گذرها در محله‌ها نیز بسیار کمرنگ شده و اتوبان‌ها ارتباط محله‌ها را قطع کرده‌اند و در جهت احیا محله کم توجهی شده است.
به بیان شهرسازی، در یک شهر دوستدار کودک، تمامی خدمات زیربنایی و روبنایی شهر (بهداشت، درمان، آموزش، تفریحی و غیره) باید به‌طور عادلانه در میان کودکان تقسیم شود، حقوق کودکان به عنوان یک شهروند در جامعه شهری به رسمیت شناخته شده و کار کودک در هر شکلی که مانعی برای آموزش، سلامت روحی و جسمی است باید با نظارت دولت و قوانین منع شود. اجرای طرح شهر دوستدار کودک در تبریز می تواند بسیار مهم باشد چرا که در تبریز بالغ بر ۴۰۰ هزار نفر کودک و نوجوان تا ۱۸ سال زندگی می‌کنند. به طوری که از هر ۴ نفر شهروند تبریزی یک نفر مخاطب این طرح است.
گام‌های نخستین تبریز برای پیوستن به شهرهای دوستدار کودک هر چند کند و آرام ولی به هر حال آغاز شده است. همین چند ماه پیش بود که نماینده یونیسف در ایران برای بازدید از زیرساخت‌ها و اقدامات عملی مدیران شهری برای دریافت نشان شهر دوستدار کودک به این شهر سفر کرد. حالا شهرداری تبریز مهمترین و اصلی ترین نهاد در خصوص آماده سازی شهری مهربان‌تر با کودکان است.
ایرج شهین باهر شهردار تبریز با اشاره به همین مطلب می گوید: هر چند شهرداری موظف است به تمام اقشار جامعه توجه داشته باشد ولی بحث کودک بدلیل اینکه بازخورد آن به نفع همه جامعه خواهد بود و اهمیت ویژه ای دارد چرا که ارزان ترین روش برای رسیدن به توسعه، پرداخت به موضوع کودک است چون با وجود کودک آموزش دیده در آینده بسیاری از هزینه ها، مخصوصا هزینه‌های مدیریت شهری کم می‌شود.
او با اشاره به اقدامات انجام یافته در شهرداری تبریز در خصوص تحقق شهر دوستدار کودک، یادآوری می‌کند: در قالب طرح‌های شهر دوستدار کودک شهرداری اقدامات مهمی انجام داده که از جمله آنها می توان به راه اندازی اولین کلینیک حقوق کودک در فرهنگسرای الغدیر و ۴٧ میز حقوق کودک در فرهنگسراهای تبریز اشاره کرد. همچنین در سال ٩٨ تلاش داریم ٢۵ پارک دیگر در محلات مختلف شهر احداث کنیم که دارای محل بازی برای کودکان باشد تا خانواده ها با امنیت از آن استفاده کنند.
آموزش‌های شهروندی برای کودکان تبریزی
شهرداری تبریز در حوزه کودکان به همین موضوع اکتفا نکرده و به واقع آنها را مهمترین نقطه اتکای خود برای جامعه و شهری آباد می داند. در همین راستا شهرداری تبریز با همکاری اداره کل آموزش و پرورش آذربایجان شرقی سال گذشته کتب آموزش شهروندی را تدوین کرد تا امسال این کتاب ها بین ۳۴۰ هزار دانش آموز تبریزی در تمام مقاطع تحصیلی توزیع شود.
شهردار تبریز با اشاره به اینکه تمام کارشناسان معتقدند زیربنای توسعه آموزش است، می گوید: موضوع آموزش شهروندی از موضوعات مختلفی همچون کالبد شهر، پروژه های عمرانی و فرهنگی مهمتر است، چون به شهروندان آموزش می دهیم چگونه باید در شهر رفتار کنند و حقوق و وظایفشان در قبال شهر چیست.
او یادآوری می کند: این مجموعه کتاب ها در ۲۶ جلد گردآوری و چاپ شده است که ۱۳ جلد ویژه دانش آموزان و ۱۳ جلد آن ویژه مربیان در محورهای مختلف شهروندی تدوین و تنظیم شده است. حقوق شهروندی، خدمات شهری و فضای سبز، توسعه پایدار و محیط زیست، معماری و شهرسازی، حمل و نقل و ترافیک، اوقات فراغت، ورزش، خلاقیت، پدافند غیرعامل و تکنیک‌های آموزشی از جمله موضوعات مورد بحث در این مجموعه است.
افزایش پارک‌ها و فضاهای سبز
به گفته متخصصان، کلانشهرهای کشور برای میانگین قدی کودکان ۲.۵تا ۱۲ سال هیچ دیدنی در دسترس ندارد و چه بسا حتی آلودگی‌های بصری شهر در این سطح دید، بسیار زیاد است.
امروز بوستان‌های شهری تنها کارکرد فضای سبز و گلکاری و آبنما ندارند. با کوچک شدن خانه‌ها و تنهایی آدم ها، حالا بوستان‌های محله‌ای می‌توانند بخشی از جای خالی فضای شهری برای دسترسی کودکان را پر کنند. چند سالی است که احداث پارک های محله ای حتی در متراژ های بسیار کوچک به عنوان یکی از اصلی ترین رویکردهای مدیریت شهری در تبریز بوده است. فضاهایی که کودکان به طور ایمن و آسوده بتوانند از آنها استفاده کنند.
شاید انسان محوری و افزایش پیاده راه های شهری هم بتواند یکی دیگر از راههای مهربانی با کودکان و ایجاد شهری مناسب برای آنها باشد.
در ایران به شهرهای دوستدار سالمند، شهرهای دوستدار افراد معلول، شهرداری دوستدار مادرانی با نوزاد شیرخوار و… نیازمندیم. شهرهایی که امنیت و سلامت جسمی و ذهنی را برای شهروندان خود تامین کنند. شهرهایی که کودکانی سالم برای آینده تربیت کنند.