آیرال خبر- سکونتگاههای غیررسمی را نمی‌توان یک‌شبه، یک‌ماهه یا حتی یک‌ساله از بین برد و ساکنان آنها را به واحدهای مسکونی تازه‌ساخت منتقل کرد، اما شهرداری تبریز در پی آن است تا آن زمان، با ایجاد برخی امکانات و خدمات، زندگی در بافت ناکارآمد را مناسب تر کند.
به گزارش آیرال خبر به نقل از شهریار، در ادبیات عامه می‌گوییم حاشیه شهر، اما اسم واقعی‌اش سکونتگاه غیررسمی است. این را رضا خانلو، رئیس اداره بازآفرینی محلات شهری تبریز می‌گوید: «در گذشته سکونتگاه های غیرسمی به شهر چسبیده بودند اما جزو شهر محسوب نمی‌شدند اما امروزه با بزرگ شدن محدوده تبریز، بافت غیررسمی نیز به محدوده شهر الحاق شده و از تمامی امکانات داخل شهر برخوردار هستند.»
اما اینکه چه اسمی روی ۵۰۰هزارنفر ساکن سکونتگاههای غیررسمی تبریز بگذاریم، نه درد آنها را دوا می‌کند، نه حال شهرمان را خوب. مسئله مهم این است که اکنون درصد قابل‌توجهی از مردم تبریز در بافت ناکارآمد و غیرمجاز زندگی می‌کنند.
مهم نیست که در دهه چهل با اصلاحات ارضی روستاییان برای کار به شهر مهاجرت کردند و با ساختن خانه‌هایی در حاشیه شهر، کم‌کم سکونتگاههای غیررسمی را به وجود آوردند؛ مسئله این است که حالا کوچک‌ترین لرزه می‌تواند زندگی همشهریان‌مان را بلرزاند، مسئله این است که یک آتش‌سوزی کوچک در این مناطق، می‌تواند به دلیل عدم وجود راه‌های خدمت‌رسانی به یک فاجعه غیرقابل جبران تبدیل شود.
شهرداری، تنها متولی حل مسائل سکونتگاههای غیرمجاز نیست
با اینکه ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی جزو وظایف اصلی دولت است و شهرداری باید در این زمینه یاری‌گر دولت باشد، اما حالا شرایط به‌گونه‌ای شده که شهرداری بار اصلی ساماندهی را به دوش می‌کشد.
ایرج شهین‌باهر، شهردار تبریز می‌گوید: «تنها متولی حل مسئله سکونتگاه های غیرمجاز شهرداری نیست و بر اساس سند بازآفرینی شهری، شهرداری موظف به ساماندهی و مسیرگشایی در این محلات است.
او توضیح می‌دهد: «در مسئله ساخت مسکن و جابجایی ساکنین، شهرداری مسئولیت ندارد ولی با این حال ما به این موضوع نیز ورود کرده‌ایم و پروژه های بزرگی در حال اجرا است.»
شهین‌باهر چندمدت پیش با حضور در برنامه تلویزیونی «مطالبه» شبکه سهند، سکونتگاههای غیررسمی را به ۳لایه تقسیم کرده بود.
لایه اول، مناطقی را شامل می‌شود که ساکنان آنها رغبت به نوسازی خانه‌هایشان دارند اما مقدمه این امر، مسیرگشایی‌های متعدد و ایجاد برخی امکانات عمومی و شهری است.
لایه دوم سکونتگاههای غیررسمی، مناطقی را شامل می‌شود که بسیار پرخطرتر هستند و از جمله آنها می‌توان به محدوده پر خطر نوار شمالی تبریز اشاره کرد که ساکنان این مناطق را به بناهایی تازه‌ساخت در مناطق دیگر شهر هدایت می‌کنند.
لایه سوم نیز نقاطی را شامل می‌شود که به هیچ وجه قابل نوسازی و احداث امکانات و تجهیزات عمومی نیستند و باید تبدیل به فضای سبز شوند که در طرح تفصیلی کلانشهر تبریز به آن توجه شده است.
قرار شده بود در سلسله‌گزارش‌هایی، اقدامات شهرداری تبریز در این ۳لایه را مورد بررسی قرار دهیم که هفته پیش درباره اقدامات شهرداری تبریز در لایه دوم صحبت کردیم؛ اینکه شهرداری تبریز بیش از هزار واحد مسکونی برای جابه‌جایی ساکنین سکونتگاههای غیررسمی احداث می‌کند.
اما همانطور که در ابتدای گزارش گفتیم، در تبریز چیزی به نام حاشیه شهر نداریم، چون با گذر زمان و با گسترش این شهر، مناطق حاشیه نیز به محدوده شهر الحاق شده‌اند و حالا شهرداری وظیفه دارد نه‌تنها دقیقا عین سایر مناطق شهر، بلکه بیش‌تر از آنها به این مناطق وسیع و پرجمعیت خدمات ارائه کند.
امکان ندارد توزیع امکانات در شهر غیرعادلانه باشد
محمدحسین اسحقی، معاون عمرانی شهردار تبریز اعلام می‌کند: «واقعا ما هرآنچه از دست‌مان برمی‌آید برای معضل حاشیه نشینی انجام می‌دهیم اما مسئله این است که آنچه در دست داریم کافی نیست.»
او می‌گوید: «سال‌هاست که شهرداری از مناطق کم‌برخودار درآمدی کسب نمی‌کند و بخش قابل توجهی از درآمدهای مناطق نسبتا برخوردار را هم در حاشیه شهر هزینه می‌کند. از طرفی دیگر باید مقایسه‌ای پیش برویم؛ آیا وضعیت حاشیه‌نشینان ۱۵ سال پیش با امروز یکی است؟»
اسحقی یادآور می‌شود که «امکان ندارد توزیع امکانات در شهر غیرعادلانه باشد. هرگز به بحث حاشیه‌نشینی و مناطق کم‌برخوردار بودجه‌ای نگاه نمی‌کنیم و در مواقع زیادی حتی از درآمدهای مناطق نسبتا برخوردار برای حاشیه شهر هزینه می‌کنیم.»
مسیرهایی که به روی توسعه گشوده می‌شوند
به هرحال اکنون شهرداری وظیفه دارد زندگی در سکونتگاههای غیررسمی را برای ساکنین آن قابل‌تحمل‌تر کند. تملک و بازگشایی معابر طبق طرح تفصیلی در این بافت، یکی از اصلی‌ترین وظایف شهرداری در همین راستا به شمار می‌آید. در واقع با مسیرگشایی در این مناطق می‌توان مسیر توسعه آنها را فراهم کرد و رغبت ساکنین را برای نوسازی خانه‌هایشان افزایش داد.
۳۲۱هزار متر مربع در حاشیه شهر منتظر تملک و مسیرگشایی هستند و این به اعتباری نزدیک به ۹۱۲میلیارد تومان نیاز دارد. همچنین در بافت فرسوده نیز ۲۵۵هزار متر مربع شامل این طرح می‌شوند که به ۸۱۹میلیارد تومان اعتبار نیازمند است.
در جدول زیر مهم‌ترین پروژه‌های مسیرگشایی شهرداری تبریز در یک‌سال اخیر را می‌بینید که برخی افتتاح شده و برخی نیز در آستانه افتتاح قرار دارد.
| نام پروژه | منطقه | اعتبار | زمان بهره برداری |
جزئیات |
| فاز دوم خیابان فیضیه غربی به نظام پزشکی | ۴ | ۶۰ میلیارد ریال | ۳۰ دی ماه ۹۷ | به طول ۳۵۰ متر و و عرض ۱۸ متر |
| احداث خیابان ۲۰متری بعثت فرهنگیان | ۱ | ۲۵ میلیارد ریال | ۲۲ اردیبهشت۹۷ | به طول ۳۲۰ متر و عرض ۲۰ متر |
| مسیرگشایی شمال شرقی طرح شبدری افلاک نما |
۲ |
۶۰میلیارد ریال | ۱۳ آذر۹۷ | طول ۲۵۰ متر و عرض ۲۰ متر |
| تعریض خیابان خبرنگار |
۲ |
۹۰میلیارد ریال | ۱۳ آذر۹۷ | طول ۳۰۰ متر |
| کلنگ زنی مسیرگشایی امتداد خیابان ارتش | ۳ | ۱۰میلیارد ریال | آغاز از ۱۹ بهمن ۹۶ | عرض ۵۵ متری و طول ۵۰۰ متری |
| پروژه مسیرگشایی خیابان حجتی به چایکنار | ۴ | ۲۸۰ میلیارد ریال | ۱۹ مهر ۹۷ | طول ۸۰۰متر و عرض ۲۴ متر |
| مسیرگشایی شهید میلانی | ۴ | ۳۵ میلیارد ریال |
در آینده نزدیک |
طول ۲۷۰ متر و عرض ۱۸ متر |
| امتداد مسیرگشایی شهید خلیلی | ۴ | ۱۵۰ میلیارد ریال | در آینده نزدیک | طول۵۰۰ متر و عرض ۱۸ متر |
اما البته که قابل تحمل‌کردن سکونتگاههای غیررسمی و بافت فرسوده، در مسیرگشایی خلاصه نمی‌شود. احداث برخی مکان‌های عمومی نقش مهمی در بافت‌های ناکارآمد شهری دارد.
خانه سلامت ارم، فرهنگسرای ارم، تملک و تجهیز پارک کوثر، تملک و تجهیز پارک غازان داغی، مجموعه فرهنگی و ورزشی چندمظوره شهربانو، مجتمع فرهنگی آنا جزو کاربری‌های عمومی است که شهرداری در بافت ناکارآمد احداث کرده است. اگر از گذشته‌های دور شاهد بروز آسیب‌های اجتماعی فراوان در سکونتگاههای غیررسمی هستیم، بیش‌تر به این خاطر است که آن مناطق به رسمیت شناخته نمی‌شدند و جوانان منطقه به مکان‌های عمومی جهت ورزش و تفریح دسترسی نداشتند.
اما برای دور کردن آسیب‌های اجتماعی از شهروندان ساکن در بافت فرسوده، شهرداری تبریز در مدت‌های اخیر اقدام به برگزاری برنامه‌ها، همایش‌ها و جلساتی فرهنگی کرده است که توانسته میزان قابل توجهی از جمعیت بافت ناکارآمد را پوشش بدهد.
خوشبختانه در موضوع ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی، اعضای شورای شهر تبریز نیز در کنار شهرداری، توجه و تاکید ویژه‌ای دارند و همواره از اقدامات شهرداری در این راستا حمایت می‌کنند. غلامحسین مسعودی ریحان، عضو شورای شهر تبریز معتقد است: «باید به ساماندهی وضعیت حاشیه‌نشینان توجه کنیم چراکه تبریز نزدیک نیم میلیون نفر حاشیه‌نشین دارد و این خطر بزرگی برای شهر محسوب می شود.»
او در گفتگو با شهریار توضیح می‌دهد: «حاشیه نشینی اولویت شهرداری و اعضای شورای شهر تبریز است و معتقدیم که نباید برای رفع مشکلات حاشیه نشینان مقطعی فکر کرد.»
مسعودی ریحان به ضرورت توجه به مسائل فرهنگی در مناطق سکونتگاههای غیررسمی تاکید می‌کند و می‌گوید: «ساکنین این مناطق به صورت قومی و قبیله‌ای در مناطق مختلف اسکان یافته‌اند و باید در ساخت مسکن های آنها نیز به این نکات توجه شود.»
درهرصورت اگرچه مسیرگشایی، احداث مکان‌های عمومی و برگزاری برنامه‌های مختلف نمی‌تواند مشکلات ساکنان سکونتگاههای غیررسمی را به‌طور کامل حل کند،اما حداقل می‌تواند از تلخی زندگی در آن مناطق بکاهد. شهرداری تبریز هرچند نمی‌تواند «فقر» سکونتگاههای غیررسمی را به‌تنهایی ریشه‌کن کند، اما در تلاش است که سایه «فرق» را از سرشان کم کند.